20 lutego - 20 lipca 2025 roku
15 zł normalny / 10 zł ulgowy, czwartek 1 zł

1905. Nowy początek. Rewolucja na Woli i w Warszawie

Wystawa 1905. Nowy początek. Rewolucja na Woli i w Warszawie przywołuje wydarzenia sprzed 120 lat i pokazuje, jak znacząco wpłynęły one na kształtowanie się tożsamości Woli.

Poruszane podczas wystąpień kwestie okazują się zaskakująco aktualne, podobnie jak konteksty mechanizmów geopolityki, ekonomii czy zmian społecznych. W 1905 roku walczono o ośmiogodzinny dzień pracy i prawa pracownicze czy powszechne prawo wyborcze i prawa kobiet. Strajkowała młodzież i studenci.

Historię rewolucji 1905 roku opowiadamy poprzez bogaty wybór obiektów ze zbiorów Muzeum Warszawy, m.in.:

• sztandary z pochodów i strajków z hasłami: „Niech żyje rewolucja”, „Niech żyje 8 godzinny dzień roboczy”;
• liczne pocztówki i grafiki ukazujące zdarzenia z manifestacji i walk ulicznych;
• fotografie przedstawiające 250-tysięczny pochód patriotyczny na ulicach Warszawy
• czy fotograficzną kronikę fabryki Lilpop, Rau i Loewenstein – unikatową dokumentację industrializacji Warszawy na początku XX wieku.

Dlaczego warto odwiedzić wystawę o wydarzeniach sprzed 120 lat?

Rewolucja 1905 roku to jeden z ważnych elementów kształtowania się nowoczesnej polityczności oraz świadomości politycznej i społecznej, w szczególności klasy robotniczej. Katalizatorem rewolty był splot dalekowschodniej polityki imperialnej z lokalnym wymiarem oporu wobec władz rozbiorowych.

Wydarzenia w Warszawie miały dramatyczny i gwałtowny przebieg. Hasła rewolucji były progresywne i przyszłościowe: ośmiogodzinny dzień pracy, upowszechnianie niezależności edukacji (w tym nauczania w języku polskim), udzielenie praw powszechnych wyborczych  (w tym kobietom), możliwość zrzeszania się i zakładania związków zawodowych czy wprowadzenie podstawowych prawa pracowniczych.

Pomimo historycznego dystansu i zmarginalizowania wydarzeń z roku 1905 współcześnie ujawnia się aktualność tego, o co warszawskie i wolskie społeczeństwo walczyło na ulicach stolicy i co jawiło się jako nieosiągalna przyszłość.

Społeczeństwo Warszawy i Woli przeszło znaczącą transformację: z bycia przedmiotem reform i zmian politycznych stawało się podmiotem i zyskiwało sprawczość. Pojawiła się polityczna reprezentacja robotników, zarówno lewicowa, jak i narodowa, a postulaty i dążenia społeczeństwa wpisane zostały do programów nowych ugrupowań.

Manifestacje i strajki

Podczas rewolucji dochodziło do masowych strajków i okupacji zakładów pracy. Liczne manifestacje polityczne i robotnicze przeradzały się w walki uliczne ze stawianiem barykad oraz policyjnymi i wojskowymi pacyfikacjami. Na wystawie zobaczysz wyjątkowe fotografie ukazujące nie tylko Warszawę na początku XX wieku, ale przede wszystkim skalę pochodów, przechodzących Krakowskim Przedmieściem, Nowym Światem czy placem Trzech Krzyży.

Dochodziło również do zamachów bombowych, jak ten na ulicy Miodowej, którego fotografię prezentujemy na wystawie. Pomimo gwałtowności wydarzeń nie można tracić z pola widzenia istoty rewolucji 1905 roku, czyli żądań strajkujących robotników. Na wystawie zatem pokazujemy autentyczne sztandary z manifestacji robotniczych z hasłami rewolucyjnymi, szereg druków ulotnych, odezw i grafik, które były rozklejane i rozdawane w przestrzeni miasta.

Dwa wydarzenia z czasu rewolucji 1905 roku warto wyróżnić szczególnie: strajk młodzieży i studentów oraz tzw. pogrom alfonsów.

Strajk młodzieży i studentów

Pokazane oryginalne odezwy i petycje studentów Politechniki Warszawskiej oraz młodzieży gimnazjalnej zawierają postulaty wprowadzenia do szkół języka polskiego, prawa kobiet do wyższego wykształcenia czy swobody zrzeszania się. Władze carskie ugięły się i wprowadziły znaczne ustępstwa. Na wystawie znalazły się także zdjęcia i grafiki dokumentujące strajki młodych.

Atak na dzielnice żydowskie

Pogrom alfonsów był wydarzeniem o dramatycznym przebiegu. Atak na dzielnice żydowskie w Warszawie pod pozorem obrony moralności był jednym z większych antysemickich wydarzeń tamtego czasu. Pokazujemy fotografie i oryginalną publikację w jidysz, odnoszące się do tego wydarzenia.

Przemysł na Woli

Osią wystawy jest rewolucja 1905 roku, lecz nie zrodziła się ona w próżni. Na wystawie podkreślamy szeroki kontekst ekonomiczny i polityczny. Stąd dużo uwagi poświęcamy ukazaniu tego, dlaczego Warszawa i Wola stały się jednym z najważniejszych przemysłowych ośrodków Królestwa Polskiego i jednym z kluczowych dla carskiej Rosji.

Wyjątkowym obiektem jest album Stefana Stattlera, inżyniera, dyrektora technicznego fabryki Lilpop, Rau i Loewenstein, jednego z większych przedsiębiorstw w Królestwie Polskim. To fascynująca kronika warszawskiego i wolskiego przemysłu i jego przemian, a jednocześnie doskonały wgląd w epokę końca XIX i początku XX wieku.

Wydarzenia towarzyszące wystawie

Wystawie towarzyszyć będą pokazy filmowe, wykłady, oprowadzania gościnne i kuratorskie, lekcje szkolne. Na spacerach akustycznych zrekonstruowany zostanie pejzaż akustyczny Warszawy 1905 roku. Autorskie oprowadzania przygotują specjaliści i specjalistki z zakresu historii politycznej, społecznej czy ekonomicznej. Wyświetlony zostanie m.in. film Agnieszki Holland Gorączka (1981). Seria wykładów pozwoli lepiej poznać globalną historię ekonomii, ludową historię Polski czy postkolonialne spojrzenia na Imperium Rosyjskiego, a także dowiedzieć się, jak rewolucja 1905 roku odbiła się w teatrze czy sztukach wizualnych.

KOLOFON 

kurator / curator Konrad Schiller

produkcja / production Marta Galewska

projekt architektoniczny i opracowanie graficzne / exhibition and graphic design Studio Robot

program towarzyszący / accompanying program Konrad Schiller, Magdalena Staroszczyk, Klaudia Jaraszek

program edukacyjny / educational program Katarzyna Żukowska

wypożyczenia z instytucji / loans from institutions Biblioteka Narodowa, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Lublinie

reprodukcje ze zbiorów / reproductions from collections Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Warszawy, POLONA.PL

realizacja wystawy / implementation Piotr Lipiński (koordynacja), Michał Bogumił, Ksenia Góreczna, Paweł Grochowalski, Krzysztof Hernik, Krzysztof Kwiatkowski, Artur Miniewicz, Katarzyna Radecka, Tomasz Raubo, Dariusz Sałański, Leszek Sokołowski, Mariusz Stawski, Filip Wielechowski-Olszak, Adam Wrzosek

konserwacja / conservation Piotr Kaczkiełło, Julia Kłosińska, Robert Kołodziejski, Katarzyna Lesiakowska-Tofil, Igor Nowak, Karolina Nowicka, Piotr Popławski

wypożyczenia zewnętrzne / external loans Janusz Kurczak

wypożyczenia wewnętrzne / in-house loans Aleksandra Lis, Dawid Łukasiak, Małgorzata Oliwińska, Dorota Parszewska, Joanna Rykiel, Zuzanna Sieroszewska-Rolewicz, Filip Żelewski

koordynacja digitalizacji / digitisation coordinator Mikołaj Kalina

digitalizacja / digitisation Adrian Czechowski, Eliza Kowalska-Małek, Michał Matyjaszewski, Anna Sulej

redakcja i korekta tekstów / text editing and proofreading Katarzyna Głowińska (Lingventa)

tłumaczenie tekstów / text translation Marcin Wawrzyńczak

projekt plakatu / poster design Joanna Bębenek

komunikacja i marketing / communication and marketing Małgorzata Czajkowska, Agata Fijałkowska, Agata Fronczyk, Wojciech Gadomski, Dagmara Jędrzejewska, Anna Ładna, Jowita Purzycka, Nela Sobieszczańska